PUNO VIŠE OD RECENZIJE KNJIGE
DUHOVI PROŠLOSTI
DžEVADA GALIJAŠEVIĆA
U IZUZETNOJ ANALIZI BERISLAVA ĐURIĆA
FELJTON:
Berislav Đurić, Veliki intelektualac iz Banjaluke, kao utricajna javna ličnost, analizirao je najnoviju knjigu Dževada Galijaševića „Duhovi prošlosti“..
„Duhovi prošlosti“ su u proteklih mjesec dana promovisani u Banjaluci, Doboju, Derventi, Brodu i Novom Gradu. Veliko interesovanje čitalačke publike, stručnih krugova i javnosti bili su ključni razlog zbog koga je ovu izuzetnu knjigu pročitao i analizirao poznati banjalučki intelektualac Berislav Đurić.
U četrnaest nastavaka „Disident“, ekskluzivno objavljuje uvu analizu u formi jedinstvenog feljtona.
Revolucija koja teče
Komunizam je radikalna politička ideologija, nastala kao rezultat manjkavosti ranog kapitalizma u uslovima nemilosrdne eksploatacije radnika koja revolucionarnim, nasilnim putem želi da ostvari promjenu društvenih odnosa, osvoji vlast i tako ukine društvene nejednakosti. Terijsku osnovu komunizma dali su Karl Marks i Fridrih Engels, autori Komunističkog manifesta i Statuta I internacionale, osnovane 1864. godine. Poslije sloma Pariške komune 1871. godine došlo je do postepenog zamiranja ovog međunarodnog udruženja radnika. II internacionala je formirana 1889. godine i bila je zasnovana više na socijademokratskim principima koji su podrazmijevali društvo socijalne pravde i ostvarivanje više prava za radnike putem parlamentarne borbe, evolucijom umjesto revolucijom. III internacionala nastala je 2-6. marta 1919. godine u Moskvi, poslije Oktobarske revolucije. Ona odbacuje metode II internacionale kao revizionističke u korist radikalne, nepomirljive, beskompromisne, isključive, nasilne, revolucionarne borbe protiv kapitalističkog poretka za uspostavljanje društvenog uređenja na osnovu teorija Marksa, Engelsa i Lenjina. Stvarnost koju danas živimo, politička mapa, granice, nove države i nacije; novi jezici su direkna poljedica djelovanja KPJ, odluka i djelovanja niza ličnosti od osnivanja, dolaska na vlast i posebno tokom komunističke vladavine.
Odjeci Boljševičke revolucije su bili snažni širom Evrope ispoljavali su se pobunama vojnika, štrajkovima, nemirima što je navelo na zaključak Lenjina da predstoji svjetska revolucija što je dovelo do stvaranja internacionalnih komunističkih grupa pri KPR(b)[1] čiji cilj je bio da prenesu ideje revolucije u matične države. Na taj način je i nastala ideja objedinjavanja snaga koje se bore za pravednije društvo i tako nastaje inicijativni odbor za stvaranje komunističke organiacije koja bi imala i ilegalne ćelije, širila se u sve pore društva sa ciljem revolucionarnog preuzimanja vlasti i diktature proletarijata. Sve je trebalo da bude kao u prvoj zemlji socijalizma koja je bila uzor i matrica iz koje je dolazila ideološka i finansijska podrška. Prvi komunisti su bili učesnici Boljševičke revolucije uglavnom zarobljeni pripadnici Austrougraske vojske sa prostora Jugoslavije. Jedan od tih komunista je bio i Vladimir Ćopić[2] Senjanin iz Senja, po ocu Srbin. Bio je pripadnik „Mlade Hrvatske“, frankovačke omladinske organizacije i u dojavi od 14. januara 1919. godine okružnoj upravi policije u Zagrebu javljeno o grupi povratnika komunista u kojoj je među glavnima i „… Ćopić pravoslavni Hrvat iz Senja, predsjednik Jugoslavenske sekcije, …“. Ćopić je bio u najužoj grupi Jugoslovenskog komunističkog revolucionarnog saveza Pelagić osnovana kao sekcija KPR(b) pod nazivom KP(B) SHS 1918. godine i koja je bila jedna od organizacija koja će da nastavi ilegalni rad u Kraljevini SHS i kasnije postati važan dio Socijalističke redničke partije Jugoslavije (komunista). Inicijativu za ujedinjenje ljevičara je nastala u krugu socijaldemokrata ali ni tu nije bilo jedinstvenih stavova po pitanju organizacije. Partije iz Slovenije i Hrvatske su više bile za federalne odnose držeći se tzv. „majske deklaracije“[3] Antona Korošeca od 30. maja 1917. godine kojom je zahtijevano ujedinjenje Južnih Slovena u okvirima Habzburške monarhije i stvaranje trojne monarhije Austrougrskohrvatske[4], s tim da bi centar treće konstituentne jedinice bio u Zagrebu i ta treća jedinica bi se zvala Kraljevina Hrvatska. S druge strane SSDP je bila za formiranje jedinstvene partije, za centralizam. Ovo razilaženje će pratiti politički život sve do Ustava SFRJ iz 1974. godine i raspada SFRJ devedesetih godina u tragičnim ratovima.
Komunistička partija Jugoslavije nastala je ujedinjavanjem socijaldemokrat-skih partija, stvorenih krajem XIX vijeka na južnoslovenskim prostorima, uz ideološki zaokret ka III internacionali. Ha I kongresu poznatijem kao kongersu ujedinjenja, održanom 20-23. aprila 1919. godine u Beogradu, našli su se predstavnici iz svih dijelova Kraljevine SHS, osim iz Slovenije. Tako je nastala Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) – SRPJ(k)[5]. SRPJ(k) još uvijek nije imala posve jasne stavove o agrarnom pitanju, dok nacionalno pitanje tada nije ni pomenuto. „Nova partija se izjašnjava za osvajanje političke vlasti od strane radničke klase i odlučuje da pristupi III komunističkoj internacionali. Nova partija osuđuje reakcionarnu buržoasku vladavinu u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i poziva na borbu protiv nje.”[6] Sam naziv partije bio je kompromis dvije struje koje su postojale od samog osnivanja: revolucionarne, koja je zastupala revolucionarne metode borbe protiv „imperijalističkih ugnjetača” i socijaldemokratske, reformističke, čiji je najpoznatiji zagovornik bio dr Sima Marković. Na II kongresu SRPJ(k) u Vukovaru 20-24. juna 1920. godine SRPJ(k) mijenja ime u KPJ i još uvijek se ne bavi nacionalnim pitanjem, preokupirana frakcijskim borbama i organizacionim pitanjima. „Oni su još bili daleko od pomisli da radnička klasa i njena avangarda u nacionalno ugnjetenim masama i u milionskom radnom seljaštvu moraju da traže svoje prirodne saveznike u borbi za revolucionarni preobražaj.”[7] „Njegova vodeća snaga – KPJ nije imala jasne predstave o putevima borbe za revolucionarni preobražaj u konkretnim jugoslovenskim uslovima, o tome koje društvene snage i slojevi, po svom društveno-političkom položaju, mogu i moraju biti saveznici radničke klase u revolucionarnoj borbi. Zbog toga rukovodstvo KPJ nije sagledalo sve potencijalne snage revolucije – milionsko radno seljaštvo i nacionalno ugnjetene mase. Polazeći od postavke ‘klasa protiv klase’ i računajući samo na proletarijat, koji je bio malobrojan i nerazvijen, rukovodstvo KPJ, u stvari, nije ni samo bilo uvjereno u mogućnost pobjede revolucije. Tu su bili uzroci njegovog oportunističkog držanja u trenucima koji su nalagali kurs na odlučne revolucionarne okršaje.”[8]
U prvim godinama postojanja malobrojna KPJ, razdirana borbom dvije frakcije, lijeve i desne, revolucionarne i socijaldemokratske, da bi ostvarila strateški, glavni programski cilj – osvajanje vlasti nasilnim putem u državi od četrnaest miliona stanovnika koliko je tada imala Kraljevina Jugoslavija, morala je da: a) prevaziđe frakcionaške podjele, postigne monolitno idejno i organizaciono jedinstvo i stvori gotovo (polu)vojnu organizaciju u kojoj bi članovi KPJ bili bespogovorno, slijepo poslušni, disciplinovani vojnici partije i bez pretjerivanja možemo reći fanatični vjernici komunističke idologije; b) definiše strateške programske ciljeve i „sve potencijalne snage revolucije” kao i metode kojima će ostvariti glavni cilj čak i sa malobrojnim članstvom; v) iskoristi ili stvori „revolucionarnu situaciju” koja prethodi revoluciji, nasilnoj promjeni vlasti. Frakcionaška borba je završena likvidacijom ogromnog broja rukovodilaca KPJ u Moskvi i tokom Španskog građanskog rata. Ha kraju je pobijedila boljševička, radikalna, lijeva frakcija, a KPJ je redovno slala smjernice članstvu, koje su morale biti striktno i bespogovorno poštovane. U čistkama je stradalo i mnogo komunista koji su se našli Brozu na putu njegovog uspona ka apsolutnoj vlasti i monollitnosti partije. Već na II zemaljskoj konferenciji 9-12. maja 1923. godine u Beču KPJ pravi zaokret ka agrarnom i nacionalnom pitanju, jer je radništvo bilo nedovoljno brojno za revolucionarne planove KPJ, što je i potvrđeno na III zemaljskoj konferenciji 1-4. januara 1924. godine u Beogradu. „Nacionalno pitanje (je sastavni dio borbe za revolucionarni preobražaj jugoslovenskog društva i da se u njegovom postavljanju mora poći od principa prava naroda na samoopredjeljenje do otcjepljenja.”[9]
Sredinom 1924. godine ovaj stav je potvrdila komisija Kominterne. „Ona je princip prava naroda na samoopredjeljenje. koji je u pomenutoj rezoluciji komisije Kominterne istican i u obliku zahtjeva za ‘izdvajanje Hrvatske, Slovenije i Makedonije iz sastava Jugoslavije’, u svojoj praktičnoj političkoj akciji apsolutizovala do tog stepena da se izjašnjavala za razbijanje jugoslovenske državne zajednice, ispuštajući pri tome iz vida mogućnost primjene principa samoopredjeljenja u već postojećim državnim okvirima.”[10]
Eksplicitan stav o razbijanju Jugoslavije vrlo jasno je iskazan na IV kongresu KPJ u Drezdenu, 6-12. novembra 1928. godine kada je donijeta odluka o stvaranju nezavisnih država: Srbije, Kosova, Makedonije, Hrvatske, Bosne, Slovenije, Vojvodine i Crne Gore.[11] U to vrijeme broj članova KPJ je drastično opao, od nekadašnjih 60.000 na 3.000, po nekim procjenama na svega 1.000 aktivnih. Politički stavovi o nacionalnom pitanju uključivali su i stavove i ocjene o Kraljevini Jugoslaviji kao „tamnici naroda”, o „velikosrpskoj hegemoniji”, „imperijalističkim ugnjetačima” i danas važećim antisrpskim tezama kojima se prikriva vlastiti šovinizam, mržnja prema Srbima, velikodržavne aspiracije na račun srpskih etničkih prostora.
[1] https://sh.wikipedia.org/wiki/Jugoslovenski_komunistički_revolucionarni_savez_Pelagić, stranica posjećena 3. aprila 2025. godine u 13:01
[2] https://hr.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Ćopić, stranica posjećena 3. aprila 2025. godine u 13:10
[3] https://sr.wikipedia.org/sr-ec/Majska_deklaracija, stranica posjećena 3. aprila 2025. godine u 14:13
[4] https://sr.wikipedia.org/wiki/Trijalizam, stranica posjećena 3. aprila 2025. godine u 14:19
[5] https://sr.wikipedia.org/sr-ec/Prvi_(osnivački)_kongres_SRPJ(k), stranica posjećena 3. aprila 2025. godine u 14:43
[6]Morača, Pero; Bilandžić, dr Dušan; Stojanovic, dr Stanislav, Istorija SKJ, kratak pregled, Rad, Beograd 1977, str. 16.
[7] Isto, str. 22.
[8] Isto, str. 28.
[9] Isto, str. 38.
[10] Isto, str. 39.
[11] https://sh.wikipedia.org/wiki/Savez_komunista_Jugoslavije#cite_note-%20automatski_generisano3-7/, stranica posjećena 3. marta 2025. godine u 15.51 časova.
