Šta se krije iza dodeljivanja turskom jeziku statusa jezika u službenoj upotrebi u kosovskim gradovima koji se nalaze duž strateške putne i železničke balkanske transverzale koja povezuje Kosovsku Mitrovicu, Prištinu i Lipljan sa Skopljem?
Krajem decembra 2024. godine mediji su preneli vest da su albanske vlasti u Lipljanu, u lokalnoj skupštini, jednoglasno podržale inicijativu poslanika turske zajednice u Skupštini tzv. Republike Kosovo, Enisa Kervana, da se turskom jeziku u ovoj opštini dodeli status jezika u službenoj upotrebi.
S tim u vezi valja znati da Zakon o upotrebi jezika tzv. Republike Kosovo razlikuje službeni jezik i jezik u službenoj upotrebi. Pritom je status službenog jezika na celoj teritoriji tzv. Republike Kosovo dodeljen albanskom i srpskom jeziku, a u pojedinim opštinama ovaj status može biti dodeljen jeziku one manjine koja ima udeo od najmanje 5% u ukupnom broju stanovnika opštine. Jezik u službenoj upotrebi može se dodeliti u okviru pojedinih opština onom jeziku koji je tradicionalan na toj teritoriji ili koji govori više 3% stanovnika te opštine. Status jezik u službenoj upotrebi obuhvata pre svega pravo pojedinaca da na tom jeziku dobijaju na osnovu individualnih zahteva zvanična dokumenta i službene isprave.
BEZ UPORIŠTA U POPISU
Turski jezik ima status službenog jezika na teritoriji opština Mamuša i Prizren. Pritom je u pogledu Prizrena napravljen izuzetak u odnosu na pravilo da se ovaj status može priznati samo manjini koja ima najmanje 5% od ukupnog broja stanovnika opštine, što turska manjina nema u Prizrenu. Turskom jeziku je dodeljen status jezika u službenoj upotrebi, pod opravdanjem da je tradicionalan u tim lokalnim samoupravama, u tzv. kosovskim opštinama Severna i Južna Mitrovica, Vučitrn, Priština, Gnjilane i Lipljan.
Za takav status turskog jezika ne može se naći uporište u podacima najnovijeg popisa stanovništva (2024), prema kome na teritoriji tzv. Republike Kosovo ukupno Turaka ima 1, 21%. Osim toga, turski jezik jeste u bližoj prošlosti bio tradicionalno prisutan u nekim delovima Metohije, ali ne i na području Kosova, na kome su Srbi ne tako davno bili relativna većina – pojas od Kosovske Mitrovice do Lipljana i područje Kosovskog Pomoravlja.
U OKVIRIMA NEOOSMANIZMA
Dodeljivanje turskom jeziku statusa jezika u službenoj upotrebi u navedenim opštinama u neposrednoj je vezi sa geopolitičkim interesima savremene Turske na teritoriji nasilno otcepeljene srpske južne pokrajine. Pri čemu pozivanje na istoriju i tradiciju služi delimično kao sredstvo za legitimaciju tih interesa, a delimično za njihovo maskiranje. Naime, delovanje i interesi Turske na celokupnom Balkanskom poluostrvu, a samim tim i na teritoriji Kosova i Metohije, mogu se razumeti samo u okviru neoosmanizma. A on je, po rečima našeg vodećeg orijentaliste Darka Tanaskovića:
„kompleksna makroideološka platforma prema kojoj današnja Turska, kao njegova legitimna civilizacijska naslednica, treba da reafirmiše celokupno duhovno, kulturno i političko nasleđe Osmanskog carstva kako bi u preraspodeli svetske moći i uticaja, koja je u toku, obezbedila i delotvorno igrala ulogu jednog od globalno značajnih međunarodnih činilaca.“
— (D. Tanasković, Neoosmanizam: doktrina i spoljnopolitička praksa, Beograd, 2010).
POVERENIK DA, POSLUŠNIK – NIKADA
Pritom Tanasković ukazuje da je „neoosmanistička spoljna politika možda samo najvidljiviji horizont realizovanja kompleksne matrice koja je istovremeno duhovna, ideološka, kulturna, privredna i politička“. Polazeći od načela spoljnopolitičke doktrine „strategijske dubine“, koju je 2009. godine formulisao ondašnji ministar spoljnih poslova i univerzitetski profesor Ahmet Davutoglu, savremenom neoosmanizmu su na regionalnom nivou prioritetni Bliski istok, Kavkaz i Balkan, kao „oblasti koje su tokom prošlosti duže ili kraće vreme bile u sastavu Osmanskog carstva“.
Tanasković upozorava na jedno važno obeležje u delovanju savremene neoosmanističke Turske u navedenim prioritetnim geografskim regionima:
„…važno je shvatiti da Turska, i onda kad se njeno delovanje uklapa u strategijske projekcije neke velike sile za dati prostor, prvenstveno polazi od namere da realizuje svoje interese. Ako se oni mogu uklopiti u neki povoljni širi scenario, utoliko bolje, a ako ne, Turska neće prezati ni od razilaženja s planovima velikih, što se tokom poslednjih desetak godina u više navrata potvrdilo, posebno na Bliskom istoku. Turska može biti nečiji regionalni poverenik, ali nikada bezuslovni poslušnik.“
REVREDNOVANjE BALKANA
Što se Balkana tiče, njega „neoosmanisti doživljavaju kao istorijsko tle u koje su usađeni koreni turskog evropstva, a za neke je osmanska Rumelija, a ne daleka Azija ili Anadolija, istinska kolevka turskog civilizacijskog identiteta“. Polazeći od takvog revrednovanja Balkana u okvirima neoosmanizma, današnjoj Turskoj su na poluostrvu glavni oslonci njenog pojačanog angažmana – Albanci i Bošnjaci. Rečju Tanaskovića:
„Jugoslovenska kriza, sukobi na bivšem jugoslovenskom prostoru i konačna dezintegracija federacije stvorili su pogodne uslove za ubacivanje i neoosmanistički razmah turske politike, kako u sklopu delovanja međunarodne zajednice tako i samostalno“.
Odnos između Turske i takozvane Republike Kosovo odražava sva ključna obeležja neoosmanističke spoljne politike i doktrine koje je opisao Tanasković. Ako su Balkan jedan od tri strateška regiona za Tursku u okviru neoosmanističkog okvira, onda Kosovo i Metohija, kao „srce Balkana“ i njegov „geopolitički čvor“ (Stepić), imaju ogroman—možda i najvažniji—značaj za tursku balkansku politiku.
ULOGA TURSKE U EKONOMIJI TZV. KOSOVA
Sledstveno tome, nimalo ne čudi što je Turska među prvima priznala tzv. Republiku Kosovo odmah po proglašenju nezavisnosti, 18. marta 2008. godine. O mestu koje je u turskoj spoljnoj politici dodeljeno albanskoj separatističkoj tvorevini na teritoriji Republike Srbije, govori i činjenica da je Turska bila prva država koja u tzv. Republici Kosovo otvorila konzulat. Bilo je to u Prizrenu 2015. godine. Turska je sa tzv. Republikom Kosovo 2013. godine zaključila Sporazum o slobodnoj trgovini, koji je doduše ratifikovan tek 2019. godine. Turska je od 2023. godine šesti najveći investitor u privredu tzv. Republike Kosovo sa uloženih 429 miliona evra, i to pre svega u elektroprivredu, saobraćajnu infrastrukturu i objekte koji će služiti za održavanje Mediteranskih igara u Prištini 2030. godine. Mesto Turske u ekonomiji tzv. Kosova deluje još značajnije ako se uzme u obzir da tzv. Kosovo i Albanija funkcionišu kao jedinstveni ekonomski prostor, a da je Turska, prema podacima Banke Albanije od septembra 2024. godine, najveći direktni investitor u Albaniji sa uloženih 1,22 milijarde evra.
PROTERIVANjE GULENISTA
Erdoganov sukob sa gulenistima 2018. godine pokazao je, između ostalog, i koliki je uticaj savremene Turske u albanskoj političkoj eliti tzv. Republike Kosova. Prema pisanju prištinskog odeljenja BIRN-a, iz tzv. Republike Kosovo 2018. godine su proterani turski državljani članovi gulenističkog pokreta Hizmet, koji su radili u školama na Kosovu i Metohiji koje su bliske ovom pokretu. Zbog deportacije za koju nisu znali predsednik, premijer i predsednik Skupštine tzv. Republike Kosovo, tadašnji premijer Ramuš Haradinaj razrešio je dužnosti ondašnjeg ministra unutrašnjih poslova i direktora Obaveštajne agencije tzv. Kosova. Ovakav postupak Haradinaja može se objasniti i njegovom bliskošću sa zvaničnim Vašingtonom.
PREUZIMANjE KOMANDE NAD KFOR-OM
Od dolaska na vlast Aljbina Kurtija, odnosi tzv. Republike Kosovo sa Turskom postaju naročito intenzivni. To posebno važi za sferu bezbednosti. Za međusobnu saradnju turskih i albanskih secesionističkih vlasti u oblasti bezbednosti, od posebnog je značaja bilo tursko preuzimanje komande nad KFOR-om 2023. godine. Pritom je preuzimanje komande nad KFOR-om bio deo širih planova NATO pakta u okviru kojih je Turska preuzela u 2024. i komandovanje nad više drugih zajedničkih NATO operacija. Uloga Turske u okviru NATO pakta može se pravilno razumeti tek kada se uzme u obzir činjenica, da ta država raspolaže drugom najbrojnijom stajaćom vojskom u okviru zapadne alijanse, sa ukupno 800 000 vojnika i oficira redovnog sastava i sa još 379 000 rezervista. A u okviru KFOR-a, turski kontigent je drugi po brojnosti.
CENA BARJAKTARA-DRŽAVNA TAJNA
Prema pisanju Nordic Monitor-a, tzv. Republika Kosovo kupila je u leto 2023. godine turske dronove „Barjaktar“, ali podaci o broju kupljenih dronova i njihovoj ceni proglašeni su za državnu tajnu. Vojna saradnja separatističkih vlasti iz Prištine i zvanične Ankare ulazi u novu, intenzivniju fazu posle potpisivanja Okvirnog vojnog sporazuma između Turske i tzv. Republike Kosovo, 29. januara 2024. godine. Za ratifikaciju ovog Sporazuma, u maju iste godine, u Skupštini tzv. Kosova glasala je kako vlast, tako i opozicija. Ovaj Sporazum je postavio temelje za produbljivanje međusobne vojne saradnje, koja obuhvata, između ostalog, prodaju turskog naoružanja tzv. Kosovu, zajedničke vojne vežbe, proširene programe obuke za pripadnike tzv. Kosovskih bezbedonosnih snaga (KBS), obaveštajnu saradnju, te saradnju u oblasti antiterorističkih i humnitarnih operacija.
KBS, TURSKA, AZERBEJDžAN
Na osnovu ovog sporazuma Turska je organizovala u oktobru i decembru prošle godine posebne obuke KBS na američkom lakom artiljerijskom oruđu, a od 4. do 13. decembra i obuku graničnih jedinica KBS. Planirano je da početkom 2025. KBS učestvuje u zajedničkoj vojnoj vežbi Winter EX Turske i Azerbejdžana, koja se organizuje u okviru vojne saradnje ove dve države članice Organizacije turkijskih država, a koja će se održati u gradu Karsu nedaleko od tursko-jermenske granice.
U avgustu 2024. godine Turska je donirala 1 milion američkih dolara tzv. Republici Kosovo za potrebe opremanja tzv. Kosovskih bezbedonosnih snaga. Početkom oktobra 2024. godine prištinske vlasti, tačnije komandant KBS general-pukovnik Jašari, bili su domaćini turskom ministru odbrane i načelniku Generalštaba turske vojske, a s njima se razgovaralo o produbljivanju zajedničke vojne saradnje. A 23. oktobra došlo je u Instanbulu do ponovnog susreta ministara odbrane Turske i tzv. Republike Kosovo i to u okviru međunarodnog sajma namenske industrije SAHA, koji organizuje ovaj najveći klaster u Evropi, koga čini 1200 kompanija i 29 univerziteta. Tom prilikom su ministri odbrane Turske i tzv. Kosova potpisali protokol o vojno-medicinskoj saradnji.
SPORAZUMOM DO FABRIKE MUNICIJE
Krajem decembra prošle godine Vlada tzv. Republike Kosovo potpisala je sporazum sa turskom Odbrambenom kompanijom (MKE) o podizanju fabrike municije na Kosovu. Prema zvaničnim najavama u ovoj fabrici bi se proizvodila municija za oružje koje koristi KBS, kao i municija za oružje koje koriste pešadije članica NATO pakta. Planirano je da fabrika bude organizovana kao javno preduzeće, a njen proizvod bi bio brend tzv. Kosova. Ministar odbrane tzv. Kosova, Ejup Maćedonci, rekao je prilikom zaključenja tog sporazuma, da se iz razloga bezbednosti neće otkrivati mesto podizanja ove fabrike. Tada je javnost bila obaveštena da će na Kosovu biti podignuta i laboratorija za projektovanje dronova, ali da će u ovom slučaju investitor biti neka druga država, a ne Turska. Intenzivna saradnja tzv. Republike Kosovo sa Turskom u oblasti odbrane svakako ima veze sa planovima prištinskih separatističkih vlasti da KBS do 2028. godine transformišu u pravu vojsku tzv. Kosova. Ona bi, prema pisanju Slobodne Evrope, trebalo da broji ukupno 7 500 hiljada aktivnih i rezervnih pripadnika. Takvim planovima odgovara i povećanje za odbranu u budžetu tzv. Kosova za 2025. godinu, koje je za 54 miliona evra veće nego u budžetu od prethodne godine. Ukupno je za vojne rashode u 2025. godini opredeljeno 207,8 miliona evra.
POVRATAK NA BALKANSKE PROSTORE
Dodeljivanje turskom jeziku statusa jezika u službenoj upotrebi u kosovskim gradovima u kojima ne postoji relevantna turska manjina, a koji se nalaze duž strateške putne i železničke balkanske transverzale koja povezuje Kosovsku Mitrovicu, Prištinu i Lipljan sa Skopljem, moguće je da ima veze sa budućim turskim direktnim investicijama u privredu tzv. Republike Kosovo, pa i u njenu namensku industriju. Time bi se pokazalo da ulaganje u izgradnju ogromnih stambeno-poslovnih blokova na demografski uveliko ispražnjenom Kosovu, naročito u malom Lipljanu, o čemu je svojevremeno u intervjuu govorio naš poznati politički analitičar Stevan Gajić, ima veze ne samo sa „pranjem novca“ stečenog od trgovine narkoticima, već i sa planiranim neoosmanskim privrednim i vojnim povratkom Turske na balkanske prostore.
Izvor: EagleEyeExplore
Komentariši