DžEVAD GALIJAŠEVIĆ – FELJTON – DIO 1.
BOSANSKI MUSLIMANI – ISTORIJSKA SVIJEST I NACIONALNI IDENTITET
BOŠNJACI IZMEĐU PROŠLOSTI I BUDUĆNOSTI
NACIJA KAO RELEVANTNA ZAJEDNICA I U 21: VIJEKU
Još uvijek u evropskoj ali i svjetskoj naučnoj javnosti traju rasprave o istorijskom i sociološkom aspektu nacije. Neosporno je, nacija u 21. vijeku i dalje relevantna tema.
O naciji se u istoriografiji i srodnim disciplinama mnogo pisalo, posebno u posljednjih pola vijeka, pri čemu je došlo do nekih kritičkih zaokreta u pristupu. Nažalost, naučna dostignuća nisu dovoljno poznata na našim prostorima, pa je tako van domašaja šire, regionalne javnosti, ostala i knjiga „Nacionalni identitet“.
Iako je ova knjiga zamišljena kao kratki uvod u istoriju nastanka nacija na temelju njihovih etničkih osnova ona je dala odgovore i na mnoge dileme, i površne teorije, koje su se javljaju u vezi sa razumijevanjem ovog fenomena..
Autor knjige, Anthony David Smith (1939-2016.), bio je jedan od vodećih sociologa koji se bavio pitanjem nacionalizma i nacionalnog identiteta kroz istoriju. Knjiga je objavljena u doba prvih političkih kriza i početka ratova na prostoru bivše SFRJ, 1991. godine i teorijski je nastavak revolucionarne „Teorije porijekla nacija“, kojom se Smith 1986. upustio u polemiku sa teoretičarima „modernističke teorije nacija“ a koji su, nastanak nacija smještali u moderno doba,. Prije pojave Smithova djela, rasplamsale su se teorije u izdanjima: Hobsbawmovih „Izmišljenih nacija“, Andersonovih „Zamišljenih zajednica“ te Gellnerovih „Nacija i nacionalizma“.
U principu je „Nacionalni identitet“ i prethodnica važnijeg događaja iz 1995., čuvene „Debate u Warwicku“, na kojoj se Smith konačno obračunao sa svojim mentorom, Ernestom Gellnerom. Dok je Gellner govoriio u protivrječju agrarnog i ndustrijskog, etničkog i nacionalnog, euklidovski dijeleći Euvopu na vremenske zone nastanka nacija a modernu pistoriju na stadije, Smith u svojoj reviziji odustaje od stvaranja teorija. Za razliku od mentora polazi od kontinuiteta i zagovara tzv. etno-simbolički pristup u kojem umjesto o tipovima govori o procesima. „Nastanak nacija“, tvrdi Smith, „treba promatrati egzemplarno“: taj pristup, vidljiv je u „Nacionalnom identitetu“. Svojim čitkim izlaganjem pokriva sva vremenska razdoblja ljudske istorijei, od prvih civilizacija pa do kraja 20. vijeka.
Iako knjiga u naslovu ima sintagmu „nacionalni identitet,“ njeno istinsko područje interesa je veza između etnije i nacije. Ona, objašnjava cijeli problem i definitivno ga odvaja od modernista. Govoreći o dalekoj prošlosti Smith koristi i moderne pojmove poput birokratije, državnog aparata, intelektualaca, nacionalizma i sl., ali s određenom dozom opreza te kontekstualizacije. Svoje rasprave otvara nabrajanjima, da bi ih kasnije razvio u primjere.
Jedno takvo „nabrajanje“, koje predstavlja eksplikaciju i detaljnu aksiologiju nacije, jest da naciju čine:“1. istorijski teritorij, odnosno domovina, 2. zajednički mitovi i istorijska sjećanja, 3. zajednička masovna, javna kultura, 4. zajednička zakonska prava i dužnosti svih pripadnika nacije, 5. zajednička ekonomija, s teritorijalnom mobilnošću pripadnika nacije“.
Iz ovog pristups uočava se jasno da Smith misli, da je nacija samo djelomično moderni konstrukt. Njegov model ide na ruku istoričaarima predmodernih razdoblja, koji se pri istraživanju nacija često nalaze zakinuti. Tako je velški istraživač Srednjeg vijeka Rees Davies, neka obilježja Smithove nacije prepoznao kod Škota već u Deklaraciji iz Arbroatha (1320.), „koja je sigurno jedna od najelokventnijih i najistaknutijih potvrda nacionalnog identiteta u nekoj zemlji u srednjem vijeku“ (Davies, Nations and National Identities in the Medieval World: An Apologia, str. 575).
Smith, i u citiranoj knjizi, svo vrijeme, drži fokus na metodi, a ne teoriji, iako bez posljednje ne može. Teoretski je sličan Gellneru koji neprestano vrši kategorizaciju, ali u svojoj pragmatičnosti naglašava da su kategorizacije nesavršene te da je ključno kako se koriste u istraživanjima. Po njemu „modernističko „gledište sadrži mnogo istine, ali štošta važno u njemu treba ublažiti“ (Smith, Nacionalni identitet, 75).
I trideset godina poslije publikovanja, Smithova studija djeluje mjerodavnom.
Globalizacija i Internet, suprotno nekim očekivanjima, samo su ojačali neke nacionalizme, a to je najavljivao Smith primjerom multinacionalnih kompanija – agenti globalizacije, uprkos namjeri, ne mogu nužno istrijebiti partikularno, već upravo suprotno. Da se radi o nekom tipu istraživanja drugačijem od kratke sinteze kakvu nam je ponudio Smith, moglo bi se prigovoriti da kroz svoje eruditsko nizanje primjera u najboljem slučaju, sam Smith ostaje površan, a u najgorem slučaju i ide protiv vlastite metodologije i pristupa koji nalaže opširnije studije slučaja.
Za to vrijeme, u Bosni i Hercegovini i regionu, nacionalnom pitanju se pristupa površno, usputno i politički motivisano.
U komplikovanoj, trojedinoj BiH, ne postoji drugi način da se mijenja mukotrpno dogovoreni i prihvaćeni Dejtonski sporazum osim da se kao srce razloga za taj rat i kao ludčka košulja u miru, predstavi, ni manje ni više nego specifična narodna zajednica – Nacija. I to je taj alibi.
U Sarajevu postoje „mudraci“ kojima protekli rat i 100.000 poginulih ne znače puno, pa i dalje izlaze sa novim rješenjem društvenih odnosa i funkcionisanja države uprkos nacionalnom određenju i interesu.
Dosjetili su se i da kao platformu uporno nude „malo jugoslovenstvo“ – bosanstvo, glumeći pri tome da je to integrativna formula zajedničkog života i da su protiv toga samo zli, nacionalni duhovi, identiteti i interesi.
Naravno: Srbi i Hrvati, jer oni su nacionalisti a Bošnjaci, kao muslimani, odbacuju ideju nacionalne identifikacije kao bitnog određenja, pa, predlažu nova i nova imena. Od Muslimana, preko Bošnjaka sada bi najradije krenuli do Bosanaca. O toj temi govore neznalice i najprimitivniji šovinisti i vucibatine sa podrškom američkog faktora koji na pitanje nacije i nacionalnog opredjeljenja ne gleda na način na koji gleda u cjeloj Evropi. Gdje istorija društveno ekonomskih odnosa i formacija ne postoji bez nacije jer ju je ona stvarala. Naravno, ne samo nacija kao zajednica, nastala u doba kasnog feudalizma i ranog kapitalizma, nego kao narodna zajednica koja gradi i integriše plemena – fragmentira narod homogenizujući njegove djelove na kompaktnoj teriroriji u okviru najbližih identitetskih, kulturnih obilježja a prije svega jezika. Nacija je ustvari konačni izraz kretanja jedne zajednice kroz istoriju i sublimacija tog puta u kulturnom, ekonomskom i političkom smislu.
Samo bolesni umovi i neznalice mogu naciju konotirati negativno.
To ne znači da je proces razvoja nacionalnog identiteta završen proces i da treba zaustaviti svaki razgovor na granicama već definisanih i etabliranih nacija.
Nekako u tom smislu razumijem i pokretanje jednog pozitivnog i korisnog projekta u Sarajevu nazvanog „Sarajevske debate“, iza koga stoje, za sada, ne baš brojni i ne, baš, toliko uticajni intelektualci.
Projekat razgovora o važnim temama političkog i društvenog života pokrenuo je „Liberalni forum“, koji je podržan od Atlas Fondacije iz Sjedinjenih Američkih država. Cilj je, kako tvrde u forumu, da se kroz seriju debata suoče mišljenja o nekim od ključnih izazova bh. društva.
“Da li je moguća bosanska nacija?” naziv je bio posljednje debate održane u Sarajevu prvih dana augusta 2023.godine, i ako se izuzmu nedozrela mišljenja nekih govornika iz publike i gomila gluposti koje je izrekao jedan od pokrovitelja Potpredsjednik Federacije BiH Igor Stojanović. Ovaj SDP bojovnik, kao klon „Željka Komšiža, Denisa Bećirovića i Benjamine Karić“ u odsustvo osjećaja pripadnosti srpskoj naciji, koju predstavlja i na osnovu koje drži fotelju potpredsjednika entiteta, založio se, da se konstituiše nova nacija, koja bi odgovarala njegovoj, čipovanoj političkoj doktrini i odsustvu osjećaja pripadnosrti postojećim nacijama. . Gostiju je bilo oko pedesetak i oni su, gotovo jednoglasno, podizanjem crvenih i zelenih listića, potvrdno odgovorilo na postavljeno pitanje, „Je li moguća Bosanska nacija“. Čak su insistirali i da je potrebna i da bi bila spas za državu – da bi potisnula sve razlike i da bi, zahvaljujući njoj odbacili srpsku i hrvatsku istoriju i napisali novu.
Na to je reagovao politolog, novinar i učesnik debate Tvrtko Milović, smatrajući kako bi rezultati istog ispitivanja bili u potpunosti suprotni kada bi se sproveli u drugim dijelovima zemlje, misleći pri tom na Republiku Srpsku i na zapadnu Hercegovinu gdje većinom žive Srbi, tj. Hrvati.
Potpredsjednik Federacije BiH Igor Stojanović smatra da postoji mnogo ljudi koji se osjećaju prvenstveno kao Bosanci i Hercegovci i kojima je to prvi identitet, prije i vjere i prije bošnjaštva, hrvatstva i srpstva.
“Smatram da je bosanska nacija najugroženija nacija u BiH i da sva priča od predstavnika Srba, Hrvata i Bošnjaka je ustvari samo jedan produkt nacionalizma, a suštinski trebamo razgovarati o ugroženosti Bosanaca i Hercegovaca u svakom slučaju”, upozorio je Stojanović.
“U BiH su čvrsto formirana tri identiteta – bošnjački, hrvatski i srpski, kojih se ljudi neće odreći”, kazao je politolog i novinar Danijal Hadžović i dodao kako je to gotova stvar i da su ti historijski procesi završeni što se vidi po ponašanju ljudi na izborima i njihovom razmišljanju. On nije oduševljen idejom da se pojam Bosanac i Hercegovac uvodi kao četvrta komponenta u politički sistem i da se od toga pravi neki četvrti narod ili četvrta grupa.
Za političkog analitičara Žarka Papića bosanstvo je zajedništvo, zajednički život, identitetska država, i dodaje da to ne znači da treba gušiti nacionalne odrednice i likvidirati nacionalne identitete.
“Ja mogu razumjeti dobru volju da budemo jedinstveni i da se suprotstavljamo nacionalizmu, da izlaz vidimo u formiranju bosanske nacije. Ali rezultat je onda potpuno kontraproduktivan. Taj rezultat jača nacionalizme i kod Hrvata i kod Srba. Dakle, potpuno kontraproduktivan efekat”, Za Papića „Nova nacija u BiH koju evo zovemo bosanska nacija nije moguća zato što su u BiH već formirane tri autohtone nacije”. U svakom slučaju, učesnici debate su složno osuđivali nacionalizam „Srba i Hrvata“, optuživali Republiku Srpsku za planove o secesiji…
U političkom smislu bila je to Bošnjačka debata u kojoj su poneki iskočili iz zacrtane matrice i odbili ideju formiranja nove nacije.
Istina je da Bošnjaci nisu artikulisali vlastito istorijsko iskustvo i da slabo razumiju šta je nacija i šta pripadnost toj zajednici podrazumijeva te da, o nacionalnom pitanju kod Bošnjaka i nema značajnijih radova.
Promijena imena i odustajanje od naziva „Musliman“ u nacionalnom smislu i izbor turskog imena za Bosanca – „Bošnjak“, učinili su rigidni islamisti, okupljeni oko Alije Izetbegovića, SDA, Mladih Muslimana i Muslimanskog bratstva. To cjelu ovu situaciju oko Bošnjaka kao nacije, čini pomalo komičnom a pomalo i tragičnom.
Zato ću pokušati, predstaviti svoj pogled na ovu temu, trudeći se da budem jasan i da definišem svoj stav i odnos prema Bošnjačkoj naciji. U ovom vremenu, u kome je naslijeđe Alije Izetbegovića razorilo nacionalni duh i elementa osjećaja i svjesti o pripadnosti širim narodnim zajednicama i čovječanstvu u cijelini i u kome Sarajevo ne liči na ono što je bilo i ne znači niti predstavlja ono što je značilo i predstavljalo potrebno je evidentirati i analizirati sve poznate činjenice o toj temi.
Bivši glavni grad SFRJ, Beograd, se i poslije tri decenije, nije puno promijenio.
Ostao je vjeran razumijevanju sebe kao političkog i intelektualnog centra bivše Jugoslavije samo se to, više ne zove tako.
Na zapadu su se dosjetili pravog imena: „Zapadni i Balkan“, što je obični eufemizam, za ponižavajuće odsustvo minimalnog znanja o geografiji Balkana, tačnije njegovog Centralnog. dijela, onog koji je zbog toga, što je Centralni, u stvari, najbitniji.
„Beograd“, kao opšti stav i pogled, još uvijek nije u potpunosti prihvatio činjenicu da Zagreb više nije tamo gdje je bio i da Sarajevo ne liči na grad i sredinu koju su u Beogradu znali i slavili.
Priznajem: bio sam dočekan lijepo i od „službene i većinske Srbije“ jednako kao i od one, navodno građanske i navodno evropske, iako nikada, nisam krio da sam po nacionalnosti Bošnjak a po vjeri musliman.
Beograd prosto, ne zna da sumnja, ni mrzi, uprkos ozbiljnim povodima i uprkos činjenici da „lajavih gubica“, ima i tu – kao i na drugim mjestima
Istina, lijepo se osjećam, kao kod kuće, u Zagrebi i Ljubljani… Podgorici i Skopju, što je bilo dovoljno za zaključak da na prostoru bivše Jugoslavije postoje dublji razlozi i dublji odnosi prema Bosni.
Upravo tako: i u Beogradu i Zagrebu kažu Bosna i kažu Bosanci, iritirajući svoje sunarodnike koji su uvijek jasno artikulisali stav da u ustavnom imenu postoji i Hercegovina, kao što u ustavnom uređenju, pola države, čini i predstavlja, teško stečena, Republika Srpska.
Kada se pomenu, Hrvati i Slovenci, koji su na razne načine i raznim povodima, isticali moju „prosrpsku orijentaciju“ koja im nije smetala, shvatam, da je razlog i u njihovom doživljaju, Beograda. Beograda kao centra naše, navodno, zajedničke države, u stvarnosti, Beograda koji je bio, smo centar zajedničke iluzije, samo jedne generacije.
U Srbiji je sve uglavnom jasno: ustanci protiv Turaka, Balkanski ratovi, Dva svjetska rata i Srbija, koja je bombardovana da bi Kosovo i Metohija bilo NATO baza, da bi ga otelim a ne zbog unutrašnjih političkih procesa i diktature Slobodana Miloševića, kako je srpsku javnost ubjeđivao, aktivista i osnivač Otpora, Srđa Popović, slavni sin „tate advokata opozicije“. Mlađi Srđa, koga su britanske tajne službe nagradile izborom za rektora univerziteta Sent Endruz u Škotskoj.
Poznati, zlokobni, Srđa, koji je osnovao nevladinu organizaciju Canvas (Centar za primenjenu nenasilnu akciju i strategiju), je bio kandidat za rektora zahvaljujući ulozi u svrgavanju Miloševića i ličnom analitičkom predlošku za rušenje Zapadu neposlušnih režima, napisanog kao knjiga „Mustra za revoluciju“ . Prilikom glasanja, Srđa Popovi- „Mlađi“, dobio je više glasova od bivšeg lidera Škotske liberaldemokratske partije, Vilijama Renija za poziciju rektora, Univerzitet Sent Endruz u istoimenom gradu, osnovanom još 1413. godine pa je najstariji u Škotskoj, a treći najstariji, u zemljama engleskog govornog područja, u svijetu.
Bondstil i NATO, droge i terorizam, „Žuta kuća“ i Tačijeva konkubina Madlen Olbright te Haradinaj i Tači, zorno svjedoče da tu ipak nisu samo teorije zavjere, već da je neko domaći, iz Srbije, pomagao i učestvovao u razbijanju svoje zemlje za sitnu naknadu.
Sva ta priča iz „jugoslovenskih devedesetih“ vrlo je vješto globalizovana i uspješno primjenjena 17. decembra 2010. godine kada se student Muhammed Buazizi zapalio, nakon što mu je policija oduzela tezgu što je predstavljalo početak pobune protiv režima u Tunisu i označilo početak „Arapskog proljeća“. Kada je predsjednik države, Zejnel Abidin bin Ali, shvatio da ne može spriječiti pobunu radikalnih islamista, podržanih sa Zapada i iz Turske, on je 14. januara 2011 godine pobjegao iz zemlje nakon što je gotovo hiljadu ljudi ubijene u uličnim neredima.
Priča se nastavila u Egiptu, Libiji, kulminirala u Siriji, dok je NATO u kontinuitetu, uz pomoć terorista ubijao po Avganistanu, Iraku, Jemenu … Ta „mustra za revoluciju“, ubila je na Bliskom istoku tri miliona ljudi za osam godina, da bi nakon toga ,bacila na koljena i razorila Ukrajinu.
Naravno da to nije tema: Tema je Bosna i Hercegovina i najbrojnija nacionalna zajednica u njoj. Tačnije, ona zajednica, koja, nikada nije imala bolju „majku državu“ od Jugoslavije (koja ju je konstatovala – kao naciju) ali koja je, danas, sebe dovela u priliku, da se kocka i sa ovom jedinom koja joj je preostala, sa Bosnom i Hercegovinom.
Iako u Beogradu i cijeloj Srbiji, uvijek kažu „Bosna“, oni pri tome misle na ono što je objavljeno kao vijest, ili kao politička odluka, Izetbegovićeve, (Alijine ili Bakirove), Stranke demokratske akcije, u Sarajevu. Zato je lako, danas, razumijeti poznatog sarajevskog pjesnika, koji u trenutku otkrovenja i razočarenja, zapjeva: „Sarajevo spržila te munja“, ukazujući nam na to potpuno potcijenjeno zlo. Lako je razumijeti zašto je i on, poznati vjernik i naučnik, morao napustiti Sarajevo i otići uTursku.
Sarajevo je grad veći od svih drugih, muslimanskih gradova i velikih centara u BiH, zajedno, (Tuzla, Zenica, Bihać, Travnik i Goražde); grad, koji stvara i stalno emituje, neljudsku i bezbožničku tamu što se nadvija nad cjelom zemljom i zbog koje, zemlju nazvaše „Tamnim vilajetom“. Moć, uticaj i bijes, stanuju u Sarajevu a mržnja se rađa kao izraz straha da bi jednom, ta moć mogla nestati ili se dijeliti sa drugima. Sarajevo je grad, urbani frankenštajn; istorijsko i kulturno kopile osmanizma i germanske Evrope, prisiljeno da ponekad uvaži da postoji i srpski i hrvatski identitet i interes. Građani su naučili na to jer niti znaju za bolje, niti, ono bolje zaslužuju..Mržnja je sveprisutna kao da je rat bio tu i juče; iako se završio Dejtonskim sporazumom, potpisanim prije 28.godina. Zemlja zvana Bosna i Hercegovina sa Sarajevom kao „glavnim gradom“, i danas je nesrećna zemlja koju ne vrijedi osvajati ili držati, a još manje se može podnijeti kao prijateljska.
Komentariši