PUNO VIŠE OD RECENZIJE KNJIGE
DUHOVI PROŠLOSTI
DžEVADA GALIJAŠEVIĆA
U IZUZETNOJ ANALIZI BERISLAVA ĐURIĆA
FELJTON:
Berislav Đurić, Veliki intelektualac iz Banjaluke, kao utricajna javna ličnost, analizirao je najnoviju knjigu Dževada Galijaševića „Duhovi prošlosti“..
„Duhovi prošlosti“ su u proteklih mjesec dana promovisani u Banjaluci, Doboju, Derventi, Brodu i Novom Gradu. Veliko interesovanje čitalačke publike, stručnih krugova i javnosti bili su ključni razlog zbog koga je ovu izuzetnu knjigu pročitao i analizirao poznati banjalučki intelektualac Berislav Đurić.
U četrnaest nastavaka „Disident“, ekskluzivno objavljuje uvu analizu u formi jedinstvenog feljtona.
Jugoslavija kao krvava fatamorgana
Dvadesetogodišnje huškanje naroda jednih na druge ili bolje rečeno svih protiv jednog, „vladajućeg naroda” nije se moglo popraviti jednim proglasom. Dvodecenijsko podilaženje agresivnim nacionalizmima i velikodržavnim ambicijama „ugnjetenih naroda” protiv „vladajuće nacije” koštaće Srbe kao „vladajuću naciju” još uvijek neprebrojanih žrtava u Drugom svjetskom ratu, ali i pola vijeka kasnije kada konačno sazriju zli plodovi nacionalne politike SKJ u borbi protiv „velikosrpske hegemonije”, kojoj su devedesetih dodati „velikosrpska agresija”, „etničko čišćenje” i „genocid”.
Samo u proteklom sukobu, tokom raspada SFRJ, sa vjekovnih ognjišta iz SR Hrvatske, dijela SR BiH i sa AP KiM je protjerano oko milion Srba. Politika NDH o tri trećine (jednu protjerati, jednu pobiti, jednu pokrstiti) je dobila nastavak pola vijeka poslije kraja II svjetskog rata.
Laž su bili mnogi komunistički mitovi poput mita o „Prletu i Tihom“ komunističkim ilegalcima u okupiranom Beogradu, o Valteru, o kapetanu Lešiju a sve sa ciljem izgradnje lažnog sjaja sintagme o „bratstvu i jedinstvu“. Istina je da su u Beogradu snažnu mrežu držali pripadnici JVuO na čijem čelu se nalazio pravi Valter po imenu Žarko Todorović[1], major JVuO koga je Gestapo uhapsio, mučio i isleđivao. Major Todorović im je uspio pobjeći u Zagreb gdje je takođe imao dio svoje mreže da bi poslije narednog hapšenja završio u konc-logoru Mauthauzen u kojem je teško mučen šest mjeseci. Poslije rata je postao pripadnik francuske Legije stranaca i član Generalštaba Francuske Republike u činu potpukovnika. Njegovo ime se pojavilo na SUBNOR-ovom spisku narodnih neprijatelja i ratnih zločinaca[2] čak i 2.000 godine.
Slično je i sa mitom o kapetanu (Ramizu) Lešiju[3] mitskom šiptarskom borcu protiv balista. Lik je „pozajmljen“ od stvarnog kapetana Lešija, Srbina iz Bara, Đoke Lekića. Istina je ipak bila drugačija. I Albanci su bili na strani Sila osovine kao i većina Muslimana. Imali su I albansku diviziju koju su Nijemci zvali 21. SS brdska divizija koja je efektivno bila snage brigade sa 6.500 pripadnika. Nazivali su je „Skenderbeg“[4] po Srbinu Đurađu Kastiotu. Imao sam priliku i čast da razgovaram sa pukovnikom JNA Vasom Višekrunom koji je kao artiljerijski oficir bio na KiM pedesetih godina i koji mi je svjedočio o žestokim borbama sa balistima kada je kao artiljerijski oficir morao „da namače ćebad da bi rashladio topovske cijevi“.
U pismu CK KPJ od 8. avgusta 1943. godine Svetozar Vukmanović Tempo kaže da je u aprilu 1943. naišao na Kosovu i Metohiji „na zaista tešku situaciju”. Partijske organizacije su zauzimale sektaški stav prema nacionalističkim albanskim grupama, „koje su istina šovinistički raspoložene prema Srbima, ali su istovremeno neprijateljski raspoložene prema italijanskom okupatoru”. Trebalo je uspostaviti saradnju sa albanskim nacionalistima, bez obzira na njihovu šovinističku mržnju prema srpskom narodu. Po Svetozaru Vukmanoviću, međusobna mržnja Šiptara i Srba je kočila razvitak NOB-a. Ta mržnja je posljedica kako „dugogodišnjeg robovanja pod velikosrpskom reakcijom”, tako i dosadašnjeg sektaškog rada partijskih organizacija. „Šiptarske mase u celini traže pripojenje Albaniji i postoji realna opasnost da te mase mobiliše reakcionarna šovinistička grupacija iz stare Albanije Bali Kombetar”[5]. Vukmanović obaveštava CK da CK KP Albanije i Miladin Popović, delegat KPJ u Albaniji, predlažu da se šiptarske mase stave pod komandu jednog šiptarskog štaba na Kosmetu, koji bi bio pod komandom Glavnog štaba Albanije, a srpske mase pod komandu našeg štaba. „Miladin Popović čak misli da je potrebno da se Metohija i organizaciono-partijski uklopi u sastav KP Albanije.” Tempo priznaje da bi te mere zaista olakšale prikupljanje albanskih masa u NOB, „ali s druge strane mi bismo izgubili mnogo kod srpskog naroda”, pa zato traži savet CK.[6] Za ideju „etničke Albanije” jednako su se zalagali i albanski komunisti i albanski nacionalisti, a u svemu su im svesrdno pomagali srpski komunisti.
Laž je bila i priča o rješavanju nacionalnog pitanja koje nije riješila Kraljevina Jugoslavija, „tamnica naroda“. SFRJ je bila „inkubator novih nacija“ na štetu Srba pa su tako komunisti od vjere ili regionalizama pravili nove nacije. Nastali su tako Crnogorci, od Srba u Crnoj Gori, Muslimani u BiH, Makedonci pa čak i MPC. Licemjerno rušenje Njegoševe zavjetne kapele, koju su Austrijanci pokušali srušiti artiljerijskom vatrom, pod izgovorom pravljenja monumentalnijeg spomenika po mjeri velikog pisca, ali i vladike SPC sa Jezerkog vrha koja je bila u grbu[7] SR Crne Gore do 1993. godine. Rušenjem Njegoševe crkve i utamničenjem Njegoševim u neopaganskom Meštrovićevom mauzoleju dat je zamah već započetom mijenjanju nacionalnog identiteta Srba Crne Gore i pretvaranja u Montenegrine, Milogorce. Imali smo slučaj da su djeca Srba, sljedbenici komunističke ideologije bili Crnogorci, a roditelji su im bili Srbi, da je jedan brat bio Srbin, drugi Crnogorac.
Slično je bilo i sa SR Makedonijom gdje su Srbi makedonizovani i gdje su mjenjana prezimena „skidanjem“ sufiksa -ić. Tragovi ovog nacionalnog inženjering je moguće vidjeti na starim grobljima i promjeni prezimena sahranjenih članova iste porodice.
Koliko je Kraljevina Jugoslavija bila tamnica naroda govore sljedeći podaci ne samo o administrativno-teritorijalnoj organizaciji. Heraldički, grb Kraljevine je sadržavao simbole i drugih naroda. Himna takođe. Administrativne granice krajeva koji su ušli u sastav Kraljevine nisu mijenjane poslije proglašenja Kraljevine SHS. Međunacionalne trzavice su dovele do potonje administrativne reoganizacije na banovine koje nisu bile etnički ni istorijski uslovljene i nazvane su neutralno po rijekama. Ni ovo nije bilo prihvatljivo rješenje ni za komuniste ni za hrvatske pravaše jer su imali isti stav da su vlasti namjerno napravile podjelu da Srbi budu u (relativnoj) većini u banovinama, jer su i Ivo Pilar, antisrbin i pravaš, i KPJ imali isti stav. Kako ni ovo uređenje nije zadovoljavalo, posebno Hrvate, konačan rezultat spora je bilo formiranje Banovine Hrvatske koja je uključivala mnogo šire područje od teritorija današnje RH, uključujući i etnički kompaktnu i gotovo isključivo Srbima naseljenu teritoriju Vojne Krajine na kojoj su Srbi imali vrlo široku autonomiju sve do 1878. godine. Banovina Hrvatska je imala sve prerogative države i prvi put je objedinila teritorije „Trojednice” – Kraljevine Hrvatske, Slavonije i Dalmacije u jednu kompaktnu administrativnu cjelinu sa svim obilježjima državnosti, sem formalne nezavisnosti. Ni ovo rješenje nije zadovoljilo apetite hrvatskih predstavnika.
Traženje identiteta kroz negaciju, a ne kroz vlastitu afirmaciju, pokazalo je, i još uvijek pokazuje, tragičnu promašenost pristupa nacionalnom pitanju u režiji KPJ-SKJ.
Sigurno je da bi bila. U toj alternativnoj istoriji ne bi bilo ni Broza ni mnogih kojima je bio okružen. Za razliku od Broza, austrougraskog obavještajnog podoficira, Golubić je bio Mladobosanac, dobrovoljac kod vojvode Vojislava Tankosića, srpski vojnik u oba balkanska i u I svjetskom ratu, srpski obavještajac, Apisov saradnik i važan operativac, general obavještajne službe Crvene armije, sve suprotno od Josipa Broza, pripadnika 42. domobranske „Vražije divizije“.
Da je Mustafa ostao živ, Broz ne bi ostao živ. Revolucija bi opet bila provedena pretvaranjem imperijalističkog rata u revoluciju, vlada u Londonu bi bila opet gubitnička, a KPJ bi bila vjeran član Komunističke internacionale. Malo je vjerovatno da bi Golubić imao ideju o nekakvoj vrsti balkanskog SSSR-a i rivlastvu sa Staljinom kao što je sanjao Broz i zbog čega je i došlo do Rezolucije IB-a. Malo je vjerovatno da bi Golubić oslobađanje KiM, u kojem je učestvovao, smatrao za srpski imperijalistički rat i ne bi KiM obećao Albaniji, niti bi na KiM naseljavao albanske „izbjeglice“ i vjerovanto da KiM ne bi dobila autonomiju koja je poslije izdignuta do nivoa republike. Vjerovatno ne bi bilo ni Golog otoka ni svih užasa za Golootočane i njihove porodice. Upitno je da li bi i Vojvodina dobila autonomiju. S druge strane moguće je da bi Srbi i u SR BiH i u SRH dobili teritorijalnu autonomiju poslije strašnih pokolja. Jasenovac vjerovatno ne bi bio pretvoren u golf igralište, a Ivan Krajačić ne bi bio u prilici da od Dijane Budisavljević oduzme spiskove 15.000 malih Srba i pretvori ih u hrvatske janjičare nakon što su im porodice pobijene u Jasenovcu. U odnosu na postupke i Pavelićevih ustaških vlasti i komunističkih vlastodržaca, danak u krvi, devširma izgleda kao humanitarna akcija jer Turci ipak nisu divljački ubijali porodice dječaka koje su im otimali. Da je Mustafa Golubić ostao živ odnosi Srba i Muslimana bi bili potpuno drugačiji i vjerovano bi Srbi i Muslimani bili faktor integracije jugoslovenske federacije, a Muslimani bi bili snažnije naklonjeni Srbima. Da nije bilo te (zlo)kobne dojave Gestapou iz kuće Ribnikarevih ne bi bilo ni Ustava 1974 godine koji je bio uvod u uništenje SFRJ vjerovatno ni Balkanskog pakta, Ugovorom o prijateljstvu i saradnji[8], koji je potpisan 28. februara 1953. godine u Ankari, a stupio na snagu 29. maja 1953. godine, poslije ratifikacije kojim je „nesvrstana“ SFRJ postala pridruženi član NATO. Veliko je pitanje kako bi izgleda i Bezbjednosna direktiva 133.
Uprkos snažnoj propagandi SKJ, čiji eho osjećamo i danas u vidu „meke moći”, brojnih „partizanskih vesterna“, književnih i istorijskih djela, na vidjelo polako izlaze dokumenti o stvarnoj spoljnoj i unutrašnjoj politici SFRJ. Zvanično, SFRJ je bila socijalistička zemlja koja stoji čvrsto između Istoka i Zapada, čiji je „najveći sin svih njenih naroda i narodnosti” rekao HE Staljinu, koji je navodno vodio nezavisnu politiku i od Istoka i od Zapada. Pa ipak, da li je bilo baš tako?
O stvarnoj spoljnoj i unutrašnjoj politici, ali i strašnoj sudbini koja je čekala narode lažno zbratimljene u Brozovoj SFRJ govore ovi dokumenti.
Prvi dokument je „Ugovor o prijateljstvu i saradnji FNRJ. Kraljevine Grčke i Republike Turske”[9].Čitajući ovaj Ugovor jasno je da riječ o vojno-političkom savezu što znači da je FNRJ praktično bila dio južnog krila NATO-a odmah po ratifikaciji ovog ugovora iz 1953. godine. Ugovor je u ime FNRJ potpisao Koča Popović, tadašnji državni sekretar 28. februara 1953 godine. FNRJ je prva ratifikovala Ugovor 6. aprila 1953. godine; Kraljevina Grčka, 21. maja 1953. godine i Republika Turska, 29. maja 1953. godine kada je ugovor stupio je na snagu. I Turska i Grčka su već bile članice NATO-a, od 18. februara 1952. godine.
U tom smislu je još interesantniji dokument koji definiše spoljnopolitičke odnose SAD i SFRJ, ali i prikazuje stvarnu spoljnopolitičku poziciju SFRJ. U National Security Decision – Directive 133[10] iz 1984. godine piše:
Nezavisna, ekonomski održiva, stabilna u vojno sposobna Jugoslavija služi zapadnim u interesima SAD. Jugoslavija je važna prepreka Sovjetskoj ekspanziji u hegemoniji u južnoj Evropi. Jugoslavija takođe služi kao koristan podsjetnik zemljama Istočne Evrope o prednostima nezavisnosti od Mockve u koristima prijateljskih odnosa sa Zapadom. Teška finansijska situacija sa kojom se suočava Jugoslavija može predstavljati ozbiljnu prijetnju sposobnosti Jugoslavije da održi tu politiku koja na najbolji način služi našim interesima.
U ovoj direktivi, koju je 14. marta 1984. godine potpisao tadašnji predsjednik SAD Ronal Regan, se dalje kaže:
Odlučio sam da će, u cilju ostvarenja naše dugoročne politike pobrške nezavisnosti, teritorijalnom integritetu u nacionalnom jedinstvu Jugoslavije, biti preduzete sljedeće mjere:
- SAD će nastaviti blisku saradnju sa prijateljskim zemljama u cilju podrške naporima Jugoslavije da prevaziđe finansijske poteškoće. Tražićemo način da ojačamo ekonomske obnose sa Jugoslavijom na način koji će biti od koristi za obe države u koji će ojačati veze Jugoslavije sa industrijskim demokratijama. Politika SAD će biti promocija trenda prema efektivnoj, tržišno orijentisanoj jugoslovenskoj ekonomskoj strukturi.
- SAD će nastaviti obostrano korisni dijalog sa jugoslovenskim liderima o pitanjima od obostranog interesa u važnosti. Iskoristićemo priliku na osnovu posjeta visokih zvaničnika da ponovo damo podršku SAD nezavisnosti, teritorijalnom integritetu u nacionalnom jedinstvu Jugoslavije. Naša politika će biti da ohrabri Jugoslaviju da igra umjerenu ulogu unutar Pokreta nesvrstanih nasuprot kubanskom u sovjetskom uticaju u toj organizaciji.
- SAD će nastojati da, u saglasnosti sa utvrđenom politikom prometa oružja sa Jugoslavijom u u saglasnosti sa politikama definisanim u NSDD-5170[11] (direktiva broj 5), u cilju olakšavanja vojne saradnje sa tom zemljom. Podsticaćemo prodaju Jugoslaviji oružja u opreme potrebne za njene legitimne odbrambene potrebe na bazi slučaj-po-slučaj na osnovu odgovarajućih mjera zaštite tehnologije u finansijskih aranžmana. SAD će ohrabriti zapadnoevropske saveznike da slijede slične politike.
U ovoj direktivi se još definišu pitanja u vezi vojne saradnje i transfera tehnologija.
Međutim, odnosi u svijetu se mijenjaju a posebno odnosi sa SSSR-om i Varšavskim paktom. Tektonske i korjenite promjene na istoku su nagovještavale kolaps i SSSR-a i Varšavskog pakta. Poslije smrti Konstantina Černjenka, 10. marta 1985. godine, koristeći odsutnost tri člana Politbiroa, na čelo SSSR-a dolazi Mihail Gorbačov, tvorac „glasnosti i perestrojke”. Dan kasnije 11. marta 1985. godine Gorbačov postaje generalni sekreta CK KP SSSR-a. Odmah potom su krenule čistke u državnom aparatu, zaduživanje države, anarhija u funkcionisanju državnog aparata koji su za posljedicu imali tešku havariju u HE Černobil 26. aprila 1986. godine. Početkom 1987. godine na Plenumu CK Gorbačov povlači prvi potez koji će dovesti do urušavanja SSSR-a i Varšavskog pakta, zaokret ka parlamentarizmu zapadnog tipa i tržišnoj ekonomiji. Neviđeno poniženje moćne crvene imperije se dogodilo 28. maja 1987. godine kada je Matijas Rust sletio iznajmljenim avionom Cesna 172B na Crveni trg iako je sve vrijeme bio praćen od strane PVO SSSR-a kojem nije bilo dozvoljeno da obori Cesnu. Ovo je bio povod za nove čistke u armiji. Prvi ozbiljni problemi na teritoriji SSSR-a započeli su u februaru 1988. godine sukobom oko Nagorno-Karabaha između „bratskih sovjetskih republika” Jermenije i Kazahstana. U međuvremenu cjelokupan sistem tone u anarhiju, spoljni dug je narastao do fantastičnih 120 milijardi dolara, pojedine republike SSSR-a donose zakone koji vode njihovoj samostalnosti. Litavnija će prva da napusti SSSR marta 1990. godine, Ukrajina 8. decembra 1991. godine da bi 1. januara 1992. godine SSSR i zvanično prestao da postoji.
Prethodno je 9. novembra 1989. godine srušen Berlinski zid, a na katolički Božić, 25. decembra 1989. godine, su pogubljeni Nikolae i njegova supruga Elena Čaušesku, poslije pobune i rušenja sa vlasti rumunskih komunista. Desilo se ono šta niko nije očekivao za tako kratko vrijeme. Zapad je trijumfovao u Hladnom ratu protiv SSSR-a i Varšavskog pakta koji je završen raspadom SSSR-a i raspuštanjem Varšavskog pakta 1. jula 1991. godine.
Šta je čekalo Jugoslaviju?
Nezavisna, ekonomski održiva, stabilna i vojno sposobna Jugoslavija (koja) služi zapadnim i interesima SAD, više nije bila potrebna. Bilo je vrijeme za promjenu politike SAD prema Jugoslaviji. Prvi sastanak koji se bavio promjenom politike prema Jugoslaviji je održan 18. maja 1989. godine kada je razmatrana prva verzija memoranduma na Svjetu za nacionalnu bezbjednost SAD pod predsjedavanjem Brenta Skoukrofta, savjetnika na nacionalnu bezbjednost.
Memorandum koji je definisao novu političku platfomu u odnosima između SAD i Jugoslvije je usvojen 10. avgusta 1989. godine,[12] tri mjeseca prije pada Berlinskog zida. Šta se nalazi u ovom memorandumu saznaćemo kad bude deklasifikovan ali na osnovu onoga što se dogodilo i događa svakako će to biti u osnovi izrazito antisrpski dokument. NSDD 133 je deklasifikovana 9. oktobra 1996. godine.[13]
[1] https://sr.wikipedia.org/sr-ec/Žarko_Todorović_Valter, stranica posjećena 6. marta 2025. godine u 12.12 časova.
[2] https://www.koreni.rs/pravi-valter-je-cetnicki-vojvoda-on-je-zaista-branio-sarajevo/, stranica
posjećena 6. marta 2025. godine u 12.32 časova.
[3] https://magazin.politika.rs/sr/clanak/571604/zabava/kapetan-lesi-nije-bio-albanac-ramiz-se-zvao-Doka-lekic, stranica posjećena 6. marta 2025. godine u 12.40 časova.
[4] http://www.zlocininadsrbima.com/Zlocinac.aspx?ImeZlocinca=Skenderbeg-Divizija- , stranica
posjećena 7. marta 2025. godine u 10.41 časova.
[5] Nacionalni front
[6] Zbornik dokumenata iz HOP, tom. II, knj. 10, 143-165 (br. 65).
[7] https://crnogorskiportal.me/sadrzaj/10492, stranica posjećena 7. marta 2025. godine u 10.50 časova.
[8] http://arhiviranisajt.msp.gov.rs/sr/index.php/dipl-tradicija/istorijski-diplomatski-dokumenti/39-ugovor-prijateljstvo-1953?lang=lat, stranica posjećena 6. marta 2025. godine u 10.35 časova.
[9] http://arhiviranisajt.msp.gov.rs/sr/index.php/dipl-tradicija/istorijski-diplomatski-dokumenti/39-ugovor-prijateljstvo-1953?lang=cyr, stranica posjećena 5. marta 2025. godine u 13.28 časova.
[10] http://fas.org/irp/offdocs/nsdd/nsdd-133.htm, stranica posjećena 5. marta 2025. godine u 13:40 časova.
[11] http://fas.org/irp/offdocs/nsdd/nsdd-005.htm, stranica posjećena 5. marta 2025. godine u 13:53 časova.
[12] https://irp.fas.org/offdocs/nsd/nsd59.pdf, str. 2, stranica posjećena 5. marta 2025. godine u 14:41 časova.
[13] https://www.bsb-muenchen.de/mikro/lit2859.pdf, str. 50, stranica posjećena 5. marta 2025. godine u 14:42 časova.
